Cameraplan Douane 2024

Publicatie | 06-02-2024

1.0. Algemeen

1.1. Inleiding

De Douane houdt toezicht op het internationale handelsverkeer van de Europese Unie (EU) en doet dat ook op grond van nationale wetgeving. De Douane doet dit door controles uit te voeren, onder meer met vaste en mobiele camera's. Daarbij kunnen ook persoonsgegevens worden verwerkt. Volgens de Algemene Douanewet (Adw, artikel 1:23g lid 5) moet de Douane dit openbaar maken. Dat doet de Douane in dit cameraplan. Dit cameraplan gaat in op het wettelijk kader, de voorwaarden waaronder inzet mag plaatsvinden, proportionaliteit en subsidiariteit en de vormen van cameratoezicht. Tot slot vermeldt het cameraplan onder andere het soort gebieden waar cameratoezicht plaatsvindt en ook het aantal camera’s.

1.2. Wettelijk kader en doeleinden

In het belang van het toezicht mag de Douane persoonsgegevens verwerken bij gebruik van camera’s. Deze bevoegdheid oefent zij uit op grond van de artikelen 1:23a tot en met 1:23f van de Adw.

Volgens artikel 1:23a lid 2 van de Adw heeft het eerdergenoemde verwerken van persoonsgegevens tot doel:

• a. het systematisch in kaart brengen van risico’s voor het uitvoeren van risicoanalyse in het kader van risicobeheer;
• b. de blootstelling aan risico’s te beperken;
• c. te bepalen of een douanecontrole moet worden ingesteld;
• d. het ondersteunen van een douanecontrole.

1.3. Voorwaarden voor inzet

De Douane mag alleen camera’s inzetten met als doel douanetaken uit te voeren. De Douane toetst de inzet van cameratoezicht altijd aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Verder stelt artikel 1:23g van de Adw een aantal voorwaarden waaraan de Douane moet voldoen bij de inzet van cameratoezicht. Zo draagt de Douane zorg voor passende algemeen aanvaarde beveiligingsmaatregelen.

1.4. Proportionaliteit

De verwerking van de camerabeelden is noodzakelijk om te kunnen voldoen aan de Unierechtelijke verplichtingen (Douanewetboek van de Unie, DWU), nationale verplichtingen (Adw) alsmede de bescherming van de samenleving tegen onveilige en ongewenste goederen, de voorkoming van strafbare feiten en de bevordering van het algemeen economisch welzijn.

Door camera's te gebruiken kan de Douane op meer locaties tegelijk toezicht houden. Hierbij bepaalt de Douane gericht op afstand welke goederen aan een controle moeten worden onderworpen. Daarnaast worden camerabeelden gebruikt voor het opstellen van fenomeen- en risicoanalyses.

Als camerabeelden persoonsgegevens vastleggen, is er sprake van een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer. De Douane houdt die inbreuk zo klein mogelijk door beelden alleen te maken en te gebruiken als dat nodig is. Bij het maken van beelden ligt de focus op de aanwezigheid en de beweging van goederen. De betrokkenheid van personen bij die goederen is van belang als actor en niet voor hun identiteit. De beoordeling van beelden geeft mogelijk aanleiding, op basis van risico’s, om personen beter in beeld te krijgen (detecteren, observeren, herkennen en zo nodig identificeren). Een heel beperkt aantal douanemedewerkers heeft toegang tot de camerabeelden en de Douane logt elk gebruik van een camera door een medewerker. De Douane bekijkt opgeslagen beelden alleen als deze belangrijk zijn in verband met het instellen of uitvoeren van een controle dan wel het doen van risico gericht toezicht. De Douane bewaart camerabeelden maximaal 28 dagen, tenzij de camerabeelden nodig zijn voor de opsporing en/of vervolging van een verdachte.

De Douane bepaalt per situatie of de inzet van camera’s echt nodig is. Zonder de inzet van camera’s kan de Douane onvoldoende uitvoering geven aan haar toezichttaak op grond van de Europese en nationale douanewetgeving.

1.5. Subsidiariteit

Om effectief fysiek toezicht op de uitgestrekte toezichtsgebieden te houden, zoals bedoeld in artikel 1:26 lid 1c van de Algemene Douanewet (Adw), kunnen er op ieder moment een flink aantal douanemedewerkers extra nodig zijn in het veld. Ook kunnen de wel beschikbare medewerkers effectiever worden aangestuurd, omdat dankzij de inzet van camera’s douanecontroles gerichter worden ingesteld.

Inzet van camera’s zorgt ervoor dat controles meer gebaseerd worden op risicoanalyses. Daardoor kan de Douane het werkproces van fysieke controles tot een minimum beperken. Bovendien is de uitvoering van deze fysieke controles effectiever dan controles in een situatie zonder cameratoezicht.

Een alternatief is dus de inzet van veel meer douanemedewerkers die op basis van hun eigen directe waarneming fysieke controles uitvoeren en daarbij dergelijke controles uitvoeren op basis van een steekproef. De inzet van andere wettelijke bevoegdheden van de Douane kan als  ingrijpender en nadeliger voor betrokkenen worden ervaren. Hiermee worden juist meer personen en hun persoonsgegevens getroffen dan redelijkerwijs noodzakelijk is. Het alternatief maakt juist meer inbreuk. Daarom kiest de Douane voor het gebruik van cameratoezicht.

1.6. Vormen van cameratoezicht

Er zijn de volgende vormen van cameratoezicht te onderscheiden:

• Vast cameratoezicht
  Op plaatsen waar doorlopend toezicht nodig is, wordt cameratoezicht ingezet door plaatsing van vaste camera’s. De Douane zet vast cameratoezicht in met als doel om aanvullend en ondersteunend toezicht te houden op goederen die zich bevinden in havens, haventerreinen (“maritiem”),  luchthaven Schiphol en bijbehorende luchthaventerreinen (“lucht”), zoals genoemd in art 1:26 lid 1 letter c van de Algemene Douanewet.
   
• Mobiel cameratoezicht
  De Douane zet mobiel cameratoezicht in met als doel om voornamelijk voor beperkte duur toezicht te houden op gebieden, locaties, goederen en vaartuigen en voertuigen. Het doel van deze vorm van cameratoezicht is om tijdelijk een bepaald gebied, locatie of situatie te monitoren voor het houden van toezicht op de naleving van de douanewetgeving. Met het begrip ‘mobiele’ camera’s bedoelt de Douane een camera die bevestigd is aan een (on)bemand luchtvaartuig, zoals in de vorm van lading aan een drone of het gebruik van een camera aan boord van een bemand luchtvaartuig, dan wel een camera aan een boot van de Douane.

In dit cameraplan komen in het kader van vast cameratoezicht ‘Maritiem’ en ‘Lucht’ aan de orde en binnen mobiel cameratoezicht is sprake van de inzet van “drones” en ook camera’s op of in vaar- en vliegtuigen.

2.0. Vast cameratoezicht

2.1. Toelichting Cameraplan Maritiem

Maritiem cameratoezicht heeft twee primaire doelen:

1. als een aanvulling en versterking van het specifieke en algemene (haven)toezicht door fysiek toezicht. De Douane wil een effectievere inzet van mensen en middelen door een uitbreiding van het aantal ogen aan de buitengrens; en
2. ter ondersteuning van het opstellen van risico- en fenomeenanalyses en ook ter versterking van de informatiepositie van de Douane. Het analyseren van logistieke (normaal-)patronen kan leiden tot een gerichtere inzet van douanemedewerkers in het fysieke toezicht proces. Informatie over logistieke patronen kan worden gebruikt om risiconiveaus in specifieke zones van het havengebied vast te stellen.

Een bijkomend doel is het vergroten van de gevoelsmatige pakkans voor goederen gerelateerde overtredingen en het verhogen van het gevoel van veiligheid in havengebieden.

De Douane zet cameratoezicht Maritiem in voor de uitvoering van onder andere de onderstaande taken:

1. Het systematisch in kaart brengen van risico’s voor het uitvoeren van risicoanalyse in het kader van risicobeheer alsmede de blootstelling aan risico’s beperken door:

• preventief toezicht op grensoverschrijdend goederenverkeer, inclusief het binnenbrengen en uitgaan van goederen, met een groot accent op verdovende middelen (en precursoren);
• toezicht op bewegingen op de waterweg in de nabijheid van zeeschepen;
• toezicht op kustgebieden en oevers in en nabij de havengebieden, aanlegsteigers en boothellingen (op/van trailer van boot inclusief goederen);
• toezicht op havens en haventerreinen;
• toezicht op bewegingen van voertuigen op toegangswegen van en naar haventerreinen;
• het beschikbaar hebben van camerabeelden voor risicoanalyse en fenomeenherkenning na voorvallen.

2. Bepalen of een douanecontrole moet worden ingesteld door:

• toezicht op de in-, uit- en doorvoer van goederen inclusief opslag en toezicht op afgemeerde schepen;
• toezicht op passanten met afwijkend gedrag;
• toezicht op de naleving van de douanewetgeving en, indien van toepassing, van de andere bepalingen die op goederen onder douanetoezicht van toepassing zijn.

3. Het ondersteunen van douanecontroles door:

• het ondersteunen bij fysieke acties op de in-, uit- en doorvoer van goederen alsmede fysieke acties op (aangemeerde) schepen;
• kentekens bevragen in het kader van het vaststellen van mogelijke antecedenten, dit met het oog op de veiligheid van de douanemedewerkers;
• het ondersteunen van de varende eenheid Douane;

het beschermen van douanemedewerkers in functie op verschillende vlakken: integriteit, persoonlijke veiligheid (extra ogen vanuit cameratoezicht Douane) en aansturing bij noodsituaties.

2.2. Toelichting Cameraplan Lucht

Cameratoezicht Lucht heeft twee primaire doelen:

1. als een aanvulling en versterking van het specifieke en algemene douanetoezicht op (inter)nationale luchthavens; en
    
2. ter ondersteuning van het opstellen van risico -en fenomeenanalyes door het Douane Landelijk Tactisch Centrum. Het analyseren van logistieke (normaal)patronen kan leiden tot een gerichtere inzet in het toezichtsproces bij het uitvoeren van controles. Informatie over logistieke patronen kan worden gebruikt om risiconiveaus in specifieke zones van het luchthavengebied vast te stellen en de toezichtsplannen van luchthavens verder aan te scherpen.

Een bijkomend doel is het vergroten van de gevoelsmatige pakkans voor goederen-gerelateerde overtredingen en het verhogen van het gevoel van veiligheid in het algemeen binnen de luchthavengebieden en meer specifiek de veiligheid van douanepersoneel.

Cameratoezicht Lucht betreft al het douanetoezicht dat met behulp van camera’s en optische detectiemiddelen op luchthaventerreinen op zowel air- als landside, waaronder het toezicht op:

• het platform, inclusief de doorgangen voor voertuigen;
• de eerste linie loodsen;
• de luchthaventerminal, inclusief aankomst- en vertrekhallen, pieren, gates, bagagekelder voor reizigers en personeelsdoorgangen.

3.0. Toelichting mobiel cameratoezicht

3.1. Camera’s op vaartuigen

De Douane gebruikt één camera op een vaartuig.

3.2. Camera’s in vliegtuigen van de Kustwacht

De kustwacht gebruikt twee vliegtuigen die voorzien zijn van camera’s. De Douane voert haar douanetaken uit met camera's die zich in de vliegtuigen van de Kustwacht bevinden.

3.3.  Toelichting Cameraplan Drones

Cameratoezicht dient de volgende doelen:

1. Drones leveren een bijdrage aan de versterking van het operationele toezicht en de informatiepositie. Het gaat om een multifunctioneel inzetbaar toezichtmiddel. Met andere woorden, het is in verschillende onderdelen van het proces te gebruiken. De functionaliteit en bruikbaarheid van een drone is aangetoond in verschillende scenario’s met betrekking tot efficiëntere en effectievere inzet van de Douane;
2. De veiligheid van douanemedewerkers en omstanders wordt met de toepassing van dit toezichtmiddel aanzienlijk verhoogd, doordat voorafgaand aan het optreden van de Douane een inschatting van mogelijke privacy- en veiligheidsrisico’s wordt gemaakt;
3. Het oponthoud voor het bedrijfsleven wordt sterk verminderd. Hiermee wordt tevens ook een positieve bijdrage geleverd aan de concurrentiepositie, één van de strategische doelen van de Douane.

De Douane zet regulier drones in voor het toezicht en ter ondersteuning van fysieke controles. Drones zijn daarmee een aanvulling op fysiek toezicht door douanemedewerkers. Met ogen vanuit de lucht beschikt de Douane over een effectief en efficiënt middel in de strijd tegen de smokkel van onder andere verdovende middelen en levert zij een belangrijke bijdrage aan de bescherming van burgers. Zo krijgt de Douane met een drone vanuit de lucht beter zicht op een situatie bijvoorbeeld tussen containers van een terminal, boven een uitgestrekt gebied, onoverzichtelijk terrein, op personen of vervoermiddelen die een risico met zich brengen of op een voor onze medewerkers onveilige omgeving. Met behulp van een camera kan dan op afstand een gerichte aanwijzing volgen voor medewerkers over hoe zij omgaan met hun veiligheid dan wel welke goederen of vervoermiddelen fysiek kunnen worden gecontroleerd.

Rotterdam heeft als grootste containerhaven van Europa al enkele jaren te maken met grote cocaïnevangsten en veel aanhoudingen van criminelen die haventerminals binnendringen om drugs uit containers te halen. Ook bij andere maritieme zeehavens zoals Vlissingen is sprake van smokkel van verdovende middelen en criminele inmenging. Ook zijn er vondsten gedaan van drugs in de kuststrook en andere gebieden. Het toezicht strekt zich uit over eerdergenoemde gebieden maar ook over andere delen van het grondgebied. Daarnaast kunnen drones binnen het grondgebied van Nederland worden ingezet voor het toezicht op  personen of vervoermiddelen die een risico met zich brengen zoals in de Adw is bepaald.

Taken
De Douane zet cameratoezicht met drones in voor de uitvoering van onder andere de volgende taken:

• Nederland vormt een belangrijke buitengrens van de EU. Het onder toezicht houden van het goederenverkeer dat de buitengrens van de EU passeert is een taak van de Douane. Om die taak zo efficiënt en effectief uit te kunnen voeren, is het noodzakelijk dat de Douane voor haar reguliere werkzaamheden gebruik maakt van technische hulpmiddelen zoals camera’s. Met ogen op afstand kunnen medewerkers uitgestrekte gebieden zowel generiek als specifiek beter monitoren en collega’s ondersteunen bij het werk.
• Basistaak van de Douane is het toezicht, waarbij het de belangrijkste taak is het bestrijden van smokkel. De drones worden ingezet door bewapende douane-afdelingen die voornamelijk de smokkel van drugs bestrijden. Deze smokkel ontwricht de samenleving en zorgt voor zware criminaliteit.
• Om de samenleving te beschermen heeft de Douane als doel om verdovende middelen zoveel als mogelijk te stoppen aan de grens van de EU. Hierbij moet voor ogen worden gehouden dat de werkwijze wisselt en andere manieren elkaar snel opvolgen. De Douane moet hierop kunnen inspelen en in meerdere gebieden cameratoezicht wendbaar kunnen inzetten.
• het systematisch in kaart brengen van risico’s voor het uitvoeren van risicoanalyse in het kader van risicobeheer;
• de blootstelling aan risico’s te beperken;
• te bepalen of een douanecontrole moet worden ingesteld;
• het ondersteunen van een douanecontrole.

Om drones als luchtvaartuig te kunnen inzetten heeft de Douane een eigen luchtvaartorganisatie opgericht en beschikt zij over eigen drones en camera’s. De Douane treedt op als “stateoperator” binnen de luchtvaartwetgeving.