Onder strategische goederen vallen militaire goederen en dual-use-goederen (goederen die zowel militair als civiel ingezet kunnen worden). De overbrenging naar een andere EU-lidstaat is -vanwege veiligheidsredenen en internationale afspraken- aan voorwaarden gebonden. Dat geldt ook voor de uitvoer, de tussenhandel, de technische bijstand en de doorvoer van strategische goederen. In de meeste gevallen is dit verboden tenzij daarvoor een vrijstelling geldt, een vergunning of een ontheffing is afgegeven.
De regels rond de handel in strategische goederen zijn vastgelegd in zowel Europese als nationale wetgeving. De Douane houdt hier toezicht op, behandelt vergunningaanvragen en zorgt mede voor de informatievoorziening. Deze taken voert de Douane uit in opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Militaire goederen
Tussen EU-lidstaten is afgestemd welke goederen worden aangemerkt als militair. Dit is vastgelegd in de Gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen. Deze lijst bevat verschillende onderdelen met (technische) specificaties. In veel gevallen is het duidelijk dat iets militair is. Zoals bij wapens, tanks of oorlogsschepen. Maar voor onderdelen kan dit lastiger zijn. Zo kan een hydraulisch systeem dat de achterklep van een pantserwagen opent ook militair zijn. Basisregel hierin is dat een onderdeel specifiek ontworpen of aangepast moet zijn voor militair gebruik.
Hoewel er tussen EU lidstaten is afgesproken welke goederen militair zijn, is de regelgeving rond deze goederen nationaal geregeld in het Besluit strategische goederen. Zo is er voor de overdracht van militaire goederen buiten de Benelux al een vergunning nodig.
Dual-use-goederen
Dual-use-goederen (ook wel goederen voor tweeërlei gebruik) zijn producten, software en technologieën die zowel voor civiele als militaire doeleinden kunnen worden gebruikt. Hierbij ligt de focus op goederen en technologie die potentieel gebruikt kunnen worden bij de productie of het gebruik van massavernietigingswapens. Om te bepalen of een goed dual-use is, heeft de EU regelgeving vastgesteld, Verordening (EU) 2021/821. In bijlage I van deze verordening zijn technische specificaties opgenomen. Voldoet een product aan deze technische specificaties, dan is het dual-use.
Als een product dual-use is, dan betekent dat het alleen uitgevoerd mag worden met een vergunning. Maar ook binnen de EU gelden verplichtingen. Verkoopt een bedrijf bijvoorbeeld dual-use-goederen binnen de Europese Unie, dan is het verplicht klanten hierop te attenderen door een vermelding op de handelsdocumenten.
Strategische diensten
Naast strategische goederen, zijn er nog strategische diensten. Dit zijn diensten die verband houden met (het gebruik van) strategische goederen. Hieronder vallen bijvoorbeeld het leveren van technische bijstand, het ontwerpen en ontwikkelen van producten en het uitvoeren van reparaties en tests. Maar ook het geven van trainingen in het gebruik van een strategisch product. Ook het leveren van tussenhandelsdiensten vallen hieronder. Denk aan diensten waarbij vraag en aanbod aan elkaar worden gekoppeld of het overdragen van kennis en technologie via digitale en zelfs mondelinge weg. Voor het leveren van deze diensten gelden vergelijkbare beperkingen als voor de goederen, zoals een vergunningplicht. Deze beperkingen liggen vast in Verordening 2021/821 en de Wet strategische diensten.
Rol van de Douane
De Douane houdt toezicht op en controleert de naleving van de vergunning- of meldplicht voor strategische goederen. Dat doet ze onder andere door het controleren van verzendingsdocumenten, vergunningen en doormiddel van fysieke controles. Wanneer er bij controles aanwijzingen zijn voor een mogelijke overtreding wordt de vraagbaak (een douanier met specifieke kennis over strategische goederen) ingeschakeld. De vraagbaak schat dan in of verder onderzoek nodig is. Bij een eventueel vervolgonderzoek spelen twee specialistische teams van de Douane een belangrijke rol: de Centrale Dienst In- en Uitvoer (CDIU) en Team Precursoren, Strategische goederen en Sanctiewetgeving (POSS). De rol van deze teams gaat daarbij verder dan alleen het EU-grensoverschrijdende goederenverkeer.
CDIU
De CDIU is onder andere verantwoordelijk voor de informatievoorziening t.a.v. strategische goederen en diensten. Ook behandelt de CDIU aanvragen en vergunningen. Hierbij wordt onder andere het eindgebruik van de goederen getoetst aan diverse criteria. Wanneer het risico op ongewenst eindgebruik te groot is, wordt de vergunningaanvraag afgewezen. Vanuit deze rol is de CDIU het eerste aanspreekpunt voor vragen over de wet- en regelgeving en wordt er ook voorlichting gegeven. Ook als er onduidelijkheid is of goederen onder de wetgeving vallen heeft de CDIU een belangrijke rol, bijvoorbeeld door middel van de behandeling van een indelingsverzoek.
Ook in het toezicht op het EU-grensoverschrijdende goederenverkeer speelt de CDIU een rol. Controles waarbij er twijfel is of er sprake is van een mogelijke overtreding worden door de vraagbaak voorgelegd aan de CDIU voor verdere analyse. Zijn er voldoende aanwijzingen voor een mogelijke overtreding, dan stopt de CDIU een zending en draagt deze voor verder onderzoek over aan team POSS.
Team POSS
Team POSS is gespecialiseerd in de handhaving op het gebied van onder andere strategische goederen en diensten. Zo voert dit team periodiek toezichtsonderzoeken uit bij bedrijven waarvan het bekend is dat ze in strategische goederen handelen. Tijdens deze onderzoeken wordt gecontroleerd of de onderneming zich aan geldende wet- en regelgeving houdt, maar wordt de onderneming ook voorgelicht over eventuele ontwikkelingen.
Bij aanwijzingen van een mogelijke overtreding kan team POSS ook een opsporingsonderzoek starten. Bijvoorbeeld als tijdens een toezichtonderzoek een overtreding geconstateerd wordt, maar ook naar aanleiding van signalen. Voorbeelden van dergelijke signalen zijn de stopgezette zendingen die via de CDIU aangemeld worden. Maar het kan ook gaan om signalen via andere handhavingsdiensten uit binnen- en buitenland, de opdrachtgever het ministerie van Buitenlandse Zaken of zelfs berichten in de media. Als team POSS een strafbaar feit constateert, dan wordt het onderzoek voortgezet onder leiding van het Openbaar Ministerie en wordt een proces-verbaal opgemaakt.
Meer inhoudelijke informatie over de verplichtingen rond strategische goederen en diensten is te vinden op de website van de Rijksoverheid.