Ondermijning

Nederland is een distributieland bij uitstek en een belangrijke toegangspoort tot Europa. Dat heeft alles te maken met de gunstige geografische ligging van ons land en onze uitstekende logistieke infrastructuur. Die zijn van grote economische waarde, maar er kleven ook nadelen aan. Want internationaal opererende criminele organisaties maken er dankbaar misbruik van. Zij liften heimelijk mee op de transportlijnen van bonafide bedrijven om hun smokkelwaar te vervoeren. Zo fungeren legale goederen(stromen) die onze grenzen passeren als dekmantel voor onder meer verdovende middelen. Het maakt ons land tot een draaischijf in de wereldwijde drugshandel.

Ernstige bedreiging

De georganiseerde drugscriminaliteit groeit en verhardt, en vormt daarmee een steeds groter maatschappelijk probleem. Drugsnetwerken manifesteren zich meer en meer in de openbare ruimte en proberen de bovenwereld op allerlei manieren binnen te dringen en te corrumperen. Burgers en bedrijven worden verleid of gedwongen om mee te draaien in de lucratieve drugseconomie, door smokkel mogelijk te maken of door criminele winsten wit te wassen. Zo raakt de onderwereld steeds meer vervlochten met legale maatschappelijke structuren. Er is een permanent risico dat overheden – ook de Douane – en private sectoren worden geïnfiltreerd. Dit alles vormt een ernstige bedreiging voor onze rechtsstaat en onze veiligheid.

Smokkel verstoren

De aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit is dan ook een topprioriteit van politiek en overheid. En dus van de Douane. Wij leveren een belangrijke bijdrage aan de bestrijding van ondermijning. Door de smokkel van drugs en grondstoffen voor drugs (en het geld dat hiermee wordt verdiend) te verstoren op logistieke sleutelpunten: in havens en op luchthavens waar drugs naar Europa worden verscheept, aan de EU-buitengrens en op knooppunten in het binnenland. Dit doen we op basis van onze unieke specifieke kennis van en informatie over de mondiale handel en logistiek, en marktpartijen die daarin actief zijn.

Slimme handhaving

De jacht op verdovende middelen is een kat-en-muis-spel, waarbij de Douane voortdurend alert moet zijn op nieuwe smokkelmethodes van criminelen. Zo zien we de laatste tijd dat drugs vaker via bulkterminals ons land binnenkomt, en dat cocaïne wordt opgelost in de stof van kleding. Omdat wij niet alle goederen die ons land in- en uitgaan kunnen controleren, zetten we in op slimme handhaving. We zoeken voortdurend naar innovatieve technologieën en werkwijzen om ons toezicht te verscherpen. Zo werken we data-gestuurd en risicogericht, en gebruiken we geavanceerde hulpmiddelen om te zoeken naar verdachte vracht. Dit helpt ons om partijen drugs uit de goederenstromen te halen. Daarbij zijn we de reguliere handel en logistiek zo min mogelijk tot last.

Dicht bij de bron

Slimmer werken zit ’m ook in meer en beter samenwerken. En dat doen we – met steeds meer partners, in steeds meer landen. In eigen land bijvoorbeeld met onze opdrachtgevende ministeries, handhavingspartners aan de grens en brancheorganisaties uit handel en industrie. En daarbuiten met onder meer collega-douanediensten en andere overheidsinstellingen. Vaak gaat het om het onderling delen van waardevolle informatie over goederen, logistieke routes en marktpartijen. Ook dat vergemakkelijkt ons werk. De laatste jaren zoeken we het vooral in de bestrijding van drugssmokkel dicht bij de bron. Bijvoorbeeld door samen te werken met autoriteiten van doorvoerlanden van cocaïne. Onze douane-attachés en -liaisons ter plaatse hebben hierin een voornaam aandeel.

Elite-eenheid

Een belangrijke rol in de bestrijding van drugssmokkel via onze zee- en luchthavens is weggelegd voor het HARC-team (Hit And Run Cargo-team) – een samenwerkingsverband van Douane, FIOD, Zeehavenpolitie en Openbaar Ministerie. Het HARC-team houdt zich bezig met de opsporing en vervolging van ondermijningsonderzoeken. Het wordt ondersteund door het Team Bijzondere Bijstand (TBB). Deze elite-eenheid van de Douane staat 24/7 paraat en komt in actie als ergens verdovende middelen worden gevonden. TBB’ers stellen dan de omgeving veilig, tellen, wegen, bemonsteren en vervoeren de drugs en dragen zorg voor de vernietiging ervan. Daarnaast verrichten zij aanhoudingen en observaties in opsporingsonderzoeken van het HARC, voor de FIOD en voor politieteams. Dit doen zij door heel Nederland.

Recente maatregelen

Om het drugscriminelen moeilijker te maken past de Douane haar beleid en werkwijzen regelmatig aan. Zo zijn we in gesprek met enkele grote terminals over de behandeling van risico-containers – containers waarvan we denken dat er mogelijk (ook) verdovende middelen in zitten. We willen deze containers gaan compartimenteren. Oftewel: onder verscherpt douanetoezicht stellen, van het moment van lossen tot ze worden gecontroleerd met de scan (en daarna al dan niet worden vrijgegeven). Een andere maatregel is het verkorten van de aanzegtermijn. Waar we nu nog 72 uur van tevoren bij bedrijven aangeven welke containers voor controle zijn geselecteerd, willen we dat op een kortere termijn gaan doen. Drugsbendes zouden daardoor minder tijd hebben om hun smokkelwaar uit een container te halen.

Aanvoerroutes veranderen

De aanpak van de Douane heeft effect: in de eerste helft van 2024 zagen we in onze zeehavens een forse daling in zowel het aantal cocaïnevangsten, als het gewicht ervan. Een trend die zich ook aftekent in andere Noord-Europese havens. Dit kan er op duiden dat criminele organisaties deze logistieke locaties deels mijden. Mogelijk komt dit ook tot uitdrukking in de prijs van cocaïne, die voor het eerst in jaren lijkt te stijgen. Een keerzijde van deze ontwikkeling is dat drugsnetwerken kiezen voor alternatieve aanvoerroutes. Zo zien we in Zuid-Europese havens momenteel juist een toename in de hoeveelheid in beslag genomen cocaïne. Om de smokkel over de hele linie effectief te kunnen bestrijden, is het belangrijk dat douanediensten in Europees verband nog nauwer gaan samenwerken. Anders verplaatst het drugsprobleem zich immers alleen maar. Een nieuw initiatief op dit gebied is bijvoorbeeld de vorming van de Ports Alliance, waarin Nederland een voortrekkersrol speelt. Het moet leiden tot een versterkt Europees douanenetwerk. Voor het nog makkelijker uitwisselen van bijvoorbeeld informatie over modus operandi van criminelen, of ervaringen met het veiliger maken van havens. Binnen dit verband werken we nauwer samen met collega-douanediensten, maar ook met bijvoorbeeld politie- en andere opsporingsorganisaties in het buitenland. En met terminals, rederijen, havenautoriteiten en de World Shipping Council.

Synthetische drugs

Nederland is niet alleen een invoer- en doorvoerland maar ook een bronland van verdovende middelen. Ons land geldt mondiaal als een vooraanstaande producent en exporteur van synthetische drugs. Aan deze nichemarkt kleven diverse bijkomende risico’s. Zo vestigen criminelen drugslabs in woonwijken, met alle gevaren voor omwonenden van dien. En ze dumpen vaten chemisch restafval in natuurgebieden, wat leidt tot aanzienlijke milieuschade. In grote delen van de wereld heeft men last van de drugs die hier worden gemaakt. Daarom zet de Douane zich in om ook deze productie en handel zo veel mogelijk tegen te gaan. We monitoren nauwgezet de legale handel in chemicaliën, om te voorkomen dat deze als grondstof in het clandestiene circuit terechtkomen. En we controleren scherp op het uitgaan van deze verdovende middelen, die opvallend vaak via post of koerierspakket worden vervoerd. Dit doen we in nauwe samenwerking met onder meer douanediensten in de voornaamste bestemmingslanden, zoals Australië en de Verenigde Staten.

Veel precursoren onderschept

Ook op dit vlak zien we effect van onze inspanningen. Door structurele intensieve controles bij post- en koeriersbedrijven en de recente oprichting van het HARP-team (Hit And Run Post-team) wijken verzenders van synthetische drugs uit naar andere landen en andere wijzen van transport. Dit blijkt uit onze eigen bevindingen en die van buitenlandse douanediensten. De laatste zien een daling van drugsvondsten in de post- en koeriersstroom uit Nederland, en een stijging in zendingen uit onze buurlanden. Deze verschuiving kan er op duiden dat de productie in ons land niet afneemt. Dat beeld wordt versterkt door onze onderscheppingen van grote hoeveelheden drugsprecursoren, en de ontmanteling van vele drugslabs door de politie. Daarom blijft de Douane intensief controleren, in samenwerking met België en Duitsland en belangrijke bestemmingslanden. En we blijven ons inzetten binnen het HARP-team. De eerste opsporingsonderzoeken naar aanleiding van bevindingen van dit team zijn inmiddels gestart.

Drie pijlers

Het beleid van de Douane rond de bestrijding van drugssmokkel steunt op drie pijlers:

• Internationale samenwerking. We proberen verdovende middelen zo veel mogelijk al in bron- en transitlanden te stoppen. Dus voordat ze naar Europa gaan.
• Interventies. We proberen het vervoer van drugs zo veel mogelijk te hinderen met slimme interventies in de logistiek.
• Integriteit. We proberen de kwetsbaarheid van onze organisatie en medewerkers voor invloeden van buitenaf te verminderen. Dit doen we op allerlei manieren, ook in samenwerking met andere overheden en bedrijven die op logistieke hubs actief zijn.

Het belang van innovatie en inzet technologie

Het speuren naar drugs in goederenstromen is als het spreekwoordelijke zoeken naar een speld in een hooiberg. Voor de Douane is het cruciaal om zo snel mogelijk betrouwbare conclusies te kunnen trekken over wat er precies in zee- en luchtvrachtcontainers zit (en evengoed in reizigersbagage of postpakketten). Daarom innoveren we voortdurend, zoals blijkt uit de volgende voorbeelden.

Scan en detectie

In ons fysieke toezicht maken we gebruik van scan- en detectietechnologie. We beschikken over steeds betere scanbeelden van de inhoud van onder meer containers. Een volgende stap in dit proces is geautomatiseerde detectie, waarbij software de beelden beoordeelt op onregelmatigheden (al geeft het geoefende oog van de douanemedewerker ook dan de doorslag). Dit maakt ons toezicht niet alleen accurater maar ook minder tijdrovend. Er loopt bovendien een pilotproject rond de uitwisseling van scanbeelden met Brazilië, een land van waaruit drugs wordt vervoerd richting Europa.

Onder water speuren

Criminelen verstoppen drugs niet alleen in containers, maar net zo goed in, aan en onder vaartuigen. De Douane heeft daarom sinds geruime tijd een duikteam. Onze duikers zijn uitgerust met state-of-the-art apparatuur voor het zoeken naar verborgen partijen verdovende middelen onder het wateroppervlak.

Slimme zegels

De Douane is in gesprek met partijen binnen het bedrijfsleven over het gebruik van zogenoemde smart seals in de logistiek. Deze elektronische zegels kunnen in containers worden aangebracht en daar real-time registreren of (en waar en wanneer) een container is geopend – bijvoorbeeld voor het plaatsen van een partij verdovende middelen. Deze technologie kan ondersteunend zijn bij onder meer de deck sweeps van ons Landelijk Visitatieteam, dat schepen doorzoekt op smokkelwaar.